2020 yılında yaşanan salgın ve sonraki yıllarda süregelen ekonomik olumsuzluklar esnaf ve sanatkarların zor günler geçirmesine sebep olmuştur. Bu sürecin yaşanması, esnaf ve sanatkarlar açısından “işsiz” (müşterisiz) kalmanın ne anlama geldiğinin yaşanılarak öğrenilmesini sağlamış ve olağanüstü dönemlerde esnafın yanında olacak bir ödeme sistemine duyulan ihtiyacın önemi daha iyi anlaşılmıştır.
Esnaf ve sanatkarlar, kendi işlerinde bağımsız çalışmalarından dolayı sosyal güvenlik yönünden 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortasına (sistemin birleşmesi öncesinde Bağ-Kur) tabidirler. Bu kanunun sunduğu hizmet ve imkanlar dışında esnaf ve sanatkarın “işsizlik ödeneğinden” ve “kısa çalışma ödeneğinden” yaralanması ve bağlı olarak işsizlik ve kısa çalışma ödeneği alması da mümkün değildir.
Buna çözüm olarak 23.02.2017 tarihli ve 6824 sayılı Kanunun 9’uncu maddesi ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununa, “Ek Madde 6” olarak eklenen madde ile esnaf ve sanatkarlar için işsizlik fonu işlevini görecek olan “Esnaf Ahilik Sandığı” oluşturulmuştur.
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 6 ncı Ek Maddesine göre, istisnalar dışında 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar (esnaf ve sanatkarlar) Esnaf Ahilik Sandığı kapsamında Esnaf Ahilik Sandığı sigortalısı sayılmaktadır.
Esnaf Ahilik Sandığı sigortası zorunlu olup Kanunun ilgili maddesinin kapsamına giren ve hâlen faaliyette olanlar, maddenin yürürlüğe girdiği tarihte, faaliyetine daha sonra başlayanlar ise başladıkları tarihten itibaren Esnaf Ahilik Sandığı sigortalısı olacaklardır.
Pirim Tutarı Ne kadar?
Esnaf Ahilik Sandığı primi, sigortalının 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun, 80’inci ve 82’nci maddelerinde (prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, sigortalıların yaşlarına uygun asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise 16 yaşından büyük sigortalıların günlük kazanç alt sınırının 7,5 katı olarak) belirtilen prime esas günlük (brüt) kazançlarından %2 sigortalı ve %1 devlet payı olarak belirlenmiştir. Ancak alınacak günlük prim tutarı, prime esas günlük kazanç alt sınırının iki katı üzerinden hesaplanacak tutardan fazla olamayacaktır.
Esnaf ve sanatkarın prim yükü olarak baktığımızda da, 4/1-b kapsamındaki sigortalıların (esnaf ve sanatkarların) %34,5 olan prim oranı (uzun vadeli sigorta kolları primi %20 + kısa vadeli sigorta kolları primi %2, genel sağlık sigortası primi %12,5) 2024 yılına kadar aynı devam edecektir. Bir değişiklik olmadığı takdirde 2024 yılında %2 ahilik fonu kesintisi ile birlikte esnaf ve sanatkarın prim yükü toplamda %36,5 olacaktır.
Aşağıda prim miktarları yer verilmiştir. (2024 yılı Asgari Brüt Ücret 20.002,5 TL belirlenmiş olup hesaplar bunun üzerinden yapılmıştır.)
| Prim Oranı | Prim Tutarı | |
| Esnafın Ödeyeceği Prim | % 2 | 20.002,5 x % 2= 400,05 TL |
| Devlet Katkısı | % 1 | 20.002,5 x % 1= 200,025 TL |
| Sigortalı Adına Aylık Ödenmiş Toplam Prim | 600,075 TL | |
Tabloya göre, Ahilik Sandığı uygulaması bu yıl (2024) başlarsa her bir esnaf asgari ücret üzerinden, (2024 yılı asgari ücret net 17.002 TL, brüt 20.002,5 TL olmuştur.) aylık prim olarak 400,05 lira yatıracaktır. Daha yüksek oranda işsizlik maaşı almak isteniyorsa ücretliler için belirlenmiş olan prime esas günlük kazanç alt sınırının iki katı şeklinde en yüksek ödenecek pirim tutarı 800,1 TL olacaktır. Diğer bir ifadeyle Sigortalının beyan ettiği kazanç miktarı aylık asgari ücretin iki katından fazla ise prim asgari ücretin iki katı üzerinden tahakkuk ettirilecektir. Ödenecek pirim, sigortalı açısından bu miktarı aşamayacaktır.
Kimler Ödenek Alacak?
Esnaf Ahilik Sandığı sigortalılarından,
-iflas istemiyle mahkemeye başvurulmuş olmak suretiyle veya,
-iflasa tabi olmamakla birlikte işyerini kapatmak suretiyle sigortalılığı sona erenler,
-sigortalılığının sona erdiği tarihi izleyen günden itibaren otuz gün içinde Kuruma doğrudan veya elektronik ortamda başvurarak yeni bir iş almaya hazır olduklarını kaydettirenler,
prim ödeme koşullarını sağlamış olmaları ve Esnaf Ahilik Sandığı primi ve bu prime ilişkin herhangi bir borcunun olmaması kaydıyla Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği almaya hak kazanacaklardır.
Esnaf Ahilik Sandığı sigortalıları için sigortalılığının sona ermesinden önceki son 120 gün sürekli çalışmış olanlardan, son üç yıl içinde;
a) 600 gün faaliyetini sürdüren ve Esnaf Ahilik Sandığı primi ödemiş olanlara 180 gün,
b) 900 gün faaliyetini sürdüren ve Esnaf Ahilik Sandığı primi ödemiş olanlara 240 gün,
c) 1080 gün faaliyetini sürdüren ve Esnaf Ahilik Sandığı primi ödemiş olanlara 300 gün,
süre ile Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği verilecektir.
Ödenek Miktarı ne kadar olacak?
Günlük Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği, sigortalının son dört aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama kazancının %40’ıdır. Bu şekilde hesaplanan Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği miktarı, 4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesine göre belirlenen aylık asgari ücretin brüt tutarının %80’ini geçemeyecektir.
Sandık uygulaması 2024 yılında yürürlüğe girecek olursa, sigortalı esnafımızın 2023 yılı asgari ücret tutarına göre alacağı aylık ahilik ödeneği (işsizlik maaşı) tutarı aşağıdaki gibi olacaktır.
| Esnafın alacağı en az aylık ahilik ödeneği | Asgari Brüt Ücretin % 40 | 20.002,5 x % 40= 8.001 TL |
| Esnafın alacağı en fazla aylık ahilik ödeneği | Asgari Brüt Ücretin % 80 | 20.002,5 x % 80= 16.002 TL |
Buna göre aylık 400,05 TL pirim ödeyen bir esnaf, 3 yılın sonunda diğer şartları da sağlaması halinde aylık 8.001 TL veya daha fazla pirim ödemesi halinde en fazla 16.002 TL ödeneğe hak kazanması mümkün olacaktır. Bir sigortalının bu rakamın üzerinde ödenek alması (asgari brüt ücretin %80 ni aşamayacağı için) mümkün olmayacaktır.
Öte yandan Sigortalı, Esnaf Ahilik Sandığı ödeneğinden yararlanma süresini doldurmadan tekrar faaliyetine başlar ve Esnaf Ahilik Sandığı ödeneğinden yararlanmak için Kanunun öngördüğü şartları yerine getiremeden yeniden faaliyetine son verirse, daha önce hakettiği Esnaf Ahilik Sandığı ödeneği süresini dolduruncaya kadar bu haktan yararlanmaya devam edecektir.
Örneğin; Esnaf (A) 01.01.2024 tarihinde açmış olduğu işyerini 31.12.2027 tarihinde kapatmıştır. Sigortalı Esnaf (A) 3 sene faaliyetini sürdürmüş ve tamamında Esnaf Ahilik Sandığı primini en düşük sınırdan ödemiştir. Son 120 gün hiçbir kesintisi bulunmamaktadır. Sigortalı Esnaf (A)’nın son 120 günlük prime esas aylık kazanç tutarı ortalaması ise 20.000 TL’dir. Bu örneğe göre Sigortalı esnaf (A) 10 ay boyunca ayda 8000 TL ve toplamda ise 80.000 TL ödenek alacaktır. 10 aylık ödenek almaya hak kazanan Sigortalı Esnaf (A) 5 inci ayında tekrar faaliyete başlar ve bir sene sonra yine işyerini kapatmak zorunda kalırsa daha önce hakettiği ve kalan 5 aylık ödenek hakkını alabilecektir.
Sandık Prim Kesintileri 2024 yılında başlayamıyor
2018 yılında başlaması öngörülen Ahilik Sandığı uygulaması, yapılan değişiklikle 2020 yılına ertelenmiş ancak bu da yeterli olmayıp 25.03.2020 tarihli ve 7226 sayılı Kanunun 17 nci maddesi ile Esnaf Ahilik Sandığına ilişkin hükümlerin 01.01.2021 tarihine kadar uygulanmayacağı yönünde düzenleme yapılmıştır.
17.11.2020 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 7256 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 9’uncu maddesiyle de4447 sayılı Kanunun geçici 22 nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “1/1/2021” ibaresi “31/12/2023” şeklinde değiştirilmiştir. Böylece esnaf ve sanatkarların zorlu günlerinde derdine derman olabilecek sandık uygulaması 2024 yılına ötelenmiştir.
28.12.2023 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 7491 sayılı “Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”un 84 üncü maddesiyle, 25.08.1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun geçici 22 nci maddesinde yer alan “31.12.2023” ibaresi “31.12.2024” şeklinde değiştirilmiş ve anılan madde aynen;
“Geçici Madde 22- Ek 6 ncı madde hükümleri ile 5510 sayılı Kanundaki Esnaf Ahilik Sandığına ilişkin hükümler 31/12/2024 tarihine kadar uygulanmaz”
Şeklinde düzenlenmiştir.
Yapılan son düzenlemeyle Esnaf Ahilik Sandığı uygulaması 2025 yılına ertelenmiştir
Esnaf Ahilik Sandığı ödeneğine hak kazanabilmek için 3 yıl boyunca Kanunda belirtilen şartlara göre prim ödenmesi gerekeceğinden prim ödemelerinin 2025 yılında başlaması halinde, Ahilik Sandığı ancak 2028 yılından sonra esnafın derdine çare olabilecektir.