5362 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Meslek Kuruluşları Hakkında Kanuna göre, esnaf ve sanatkârların sicil ve oda kayıtları ile esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşlarının iş ve işlemleri elektronik ortamda Ticaret Bakanlığının e- esnaf ve sanatkâr veri tabanı (ESBİS) üzerinden gerçekleştirilmektedir.
5362 sayılı Kanunun “Kayıt ve tescil harcı” başlıklı 69 uncu maddesine göre de; esnaf ve sanatkârların sicile kayıt ve tescil harçlarının tutarı 492 sayılı Harçlar Kanununun Ticaret Sicili Harçları hükümlerine göre hesap edilecek harcın yarısıdır.
Yine Kanunun “Kayıt ücreti, aidat, katılma payı, düzenlenecek belge ve hizmet ücretleri” başlıklı 61 inci maddesinde;
“Madde 61- Üyelerin odalara, odaların birlik ve federasyonlara, birlik ve federasyonların Konfederasyona ödeyeceği kayıt ücreti, yıllık aidat ve katılma payları ile esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşlarının düzenledikleri belge ve yaptıkları hizmet karşılığı ücretler şunlardır:
a) Üyenin sicile ilk kayıt yapılması sırasında ödeyeceği kayıt ücreti, asgari ücretin onda birinden az, yarısından fazla olamaz. Kayıt ücreti, esnaf ve sanatkârların sicil kaydı esnasında sicil müdürlüğü tarafından tahsil edilir; kayıt ücretinin yarısı sicil ihtiyacında kullanılmak üzere birlik adına açılacak banka hesabına, diğer yarısı ise ilgili odanın banka hesabına aktarılır.
b) Üyenin odaya ödeyeceği yıllık aidat, asgari ücretin onda birinden az, yarısından fazla olamaz. Kayıt ücretinin alındığı yıl için ayrıca yıllık aidat alınmaz.
c) Odaların birlik ve üyesi oldukları federasyonlara, birlik ve federasyonların Konfederasyona ödeyecekleri kayıt ücreti, asgari ücretin yarısından az, tamamından fazla olamaz.
d) Odaların birlik ve üyesi oldukları federasyonlara, birlik ve federasyonların Konfederasyona, her yıl ödeyecekleri katılma payı, ödemeyi yapacak esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşunun bir önceki yıl gayri safi gelirlerinin % 3’üdür. Katılma payı hesaplamasında; bu Kanuna göre üst kuruluşlardan satın alınan evrakın maliyet bedeli ile bu Kanun dışındaki diğer kanuni düzenlemeler nedeniyle elde edilen gelirlerin maliyet bedelleri ve bunlar için yapılan giderler gayri safi gelirden mahsup edilir.
e) Esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşlarının düzenledikleri ve onayladıkları belgeler ile yaptıkları hizmet karşılığında alacakları ücretlerin miktar ve oranı; maktu olanlarda bu fıkranın (a) ve (b) bentleri uyarınca belirlenecek miktarın onda birinden, nispi olanlarda ise belgede geçen değerin binde onundan fazla olamaz.
Esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşları tarafından tahsil edilen her türlü gelir, tahsilatı yapan ilgili meslek kuruluşunun banka hesabına yatırılır.
Esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşları ve sicil müdürlüğü hesabına intikal eden paraların meslek kuruluşlarına aktarılacak miktarları, elektronik ortamda tahsil edildikleri anda ilgili meslek kuruluşunun banka hesabına intikal ettirilir.
Kayıt ücreti kayıt esnasında, yıllık aidat nisan ve ekim aylarında iki eşit taksitte ödenir. Oda kaydını sildiren üyelerin aidatı üye kaydının silindiği ay itibarıyla alınır. Süresi içinde ödenmeyen yıllık aidat ve katılma payları için esnaf ve sanatkârlar meslek kuruluşları yönetim kurullarınca verilen kararlar ilam hükmünde olup icra dairelerince yerine getirilir. Gecikme zammı, yıllık aidatın ve katılma payının bir mislini geçemez.
Yıllık aidatlarını ödemeyen üyelere, ödeme yapılıncaya kadar odaca yapılacak hizmetler ile düzenlenecek ve onanacak belgeler verilmez.”
hükmü yer almaktadır.
Yine 5362 sayılı Kanunun “Oda yönetim kurulunun görev ve yetkileri” başlıklı 11’inci maddesinin 1’inci fıkrasının (g) bendinde; Oda üyelerinden yıllık aidatların elektronik ortamda tahsil edileceği,
“Birlik yönetim kurulunun görev ve yetkileri” başlıklı 22’nci maddesinin 1’inci fıkrasının (l) bendinde; Birlik katılma payının ve kayıt ücretinin üye odalardan elektronik ortamda tahsilatının sağlanacağı,
“Federasyon yönetim kurulunun görev ve yetkileri” başlıklı 30’uncu maddesinin 1’inci fıkrasının (j) bendinde; Federasyon katılma payının ve kayıt ücretinin üye odalardan elektronik ortamda tahsilinin sağlanacağı,
yönünde düzenlemelere yer verilmiştir.
Yukarıda yer verilen düzenlemeler uyarınca Oda ve üst kuruluşları tarafından kayıt sırasında ve sonrasında tahsil edilen aidat ve ücretlerin elektronik ortamda ve Banka aracılığıyla yapılması gerekmektedir.
Bu kapsamda yürütülen çalışmalar sonucunda; başta esnaf ve sanatkar sicil müdürlükleri olmak üzere, esnaf ve sanatkar meslek kuruluşlarının iş ve işlemlerine yönelik bir kısım tahsilatlar ESBİS ile Halk Bankası sistemleri arasında yapılan entegrasyon sonucu, 11.06.2012 tarihinden itibaren tüm Türkiye’yi kapsayacak şekilde Halk Bankası şubeleri aracılığı ile Bankanın MINSTAL sistemi üzerinden gerçekleştirilmek suretiyle esnaf ve sanatkarlarımıza yönelik büyük bir hizmet kolaylığı sağlanmıştır. Bugün itibari ile ESBİS sisteminde esnaf ve sanatkârlara tahakkuk ettirilen ödemeler; Halk Bankası İnternet Bankacılığı, Halk Bankası ATM’leri ve Telefon Bankacılığı gibi elektronik ortamlarda da tahsil edilebilmektedir.
TESK’in 2024/88 sayılı Genelgesinde, ESBİS sisteminin yürürlüğe girdiği 2012 yılından bugüne kadar yaklaşık 13 yıl geçmesine rağmen, yapılan denetimlerde; bazı meslek kuruluşlarının halen ESBİS üzerindeki “Bankaya Tahsilat Yap” seçeneğini kullanarak elektronik ortamda tahsilat yapmadıkları bunun yerine sistem üzerindeki “Kasaya Tahsilat Yap” seçeneğini kullandıkları görüldüğü belirtilmiş ve dolayısıyla, meslek kuruluşlarının yöneticileri ve genel sekreterlerinin ileride hukuki ve cezai sorumluluğunun doğmaması için, bundan böyle meslek kuruluşlarınca ESBİS üzerinden yapılacak iş ve işlemler sonucu oluşacak tahsilatların, tahsilatın Kanunun öngördüğü şekilde elektronik ortamda gerçekleştirilmesini teminen “Bankaya Tahsilat Yap” seçeneğinin kullanılarak yapılması gerektiği vurgulanmıştır.
Diğer taraftan aynı Genelgede, meslek kuruluşlarınca ESBİS üzerinde “Pos Tahsilat Yap” seçeneği kullanılarak yapılacak tahsilatın teknik olarak “Kasaya Tahsilat Yap” seçeneği ile aynı sonucu doğuracağından, bu şekilde yapılacak tahsilatlar sonucu oluşacak üst kuruluş paylarının (Birlik, Federasyon, Konfederasyon) ilgili meslek kuruluşlarının hesabına yatırılması gerektiği, söz konusu üst kuruluş paylarının elektronik ortamda kolay bir şekilde aktarımının yapılabilmesi de; meslek kuruluşlarının çalıştıkları banka şubeleri nezdinde bir havuz hesabı oluşturarak bu hesap üzerinden internet bankacılığı hizmetini kullanmaları ile mümkün olabileceği belirtilmiştir.
Anlaşılacağı üzere; esnaf ve sanatkarların sicilde yaptırdıkları tescil, tadil, terkin ve tasdikname işlemlerinden tahsil edilecek ücretlerin tahsilatı Bakanlık e-esnaf ve sanatkarlar veri tabanı(ESBİS) üzerinden gerçekleştirilmektedir. Bu tahsilat kalemleri içerisinde işlem türüne göre değişmekle beraber kayıt ücreti, tescil-tadil-terkin-tasdikname harcı, gazete ilan bedeli, belge ücreti yer almaktadır. Esnaf ve sanatkârlardan yaptırdıkları sicil işlemleri için ESBİS vasıtasıyla tahsil edilen ücretlerin dışında verilmeyen bir hizmet ya da hali hazırda ücretini ödemiş olduğu bir hizmet için ayrıca bir ücret tahsil edilmesi 5362 sayılı Kanun ve ilgili mevzuata aykırıdır.
Öte yandan Esnaf ve Sanatkâr Sicil Müdürlükleri ve Meslek Odalarında yapılan işlemlerden alınan ücretler 3 temel kalemden oluşmaktadır. Bunlar;
-Esnaf sicil harcı(maliye),
-Gazete ilan bedeli
-Kayıt ücreti, yıllık aidat, evrak ve onay bedeli
olarak sınıflandırılabilecektir.
Tescil, Terkin, Tadil işlemleri ile Sicil Tasdiknamesi işlemleri esnasında esnaf sicil (maliye) harcı tahsil edilir. 5362 sayılı Kanun’un 69 uncu maddesine göre Esnaf ve sanatkârların sicile kayıt ve tescil sırasında ödeyecekleri harçlarının tutarı 492 sayılı Harçlar Kanunu’nun Ticaret Sicili Harçları hükümlerine göre hesap edilecek harcın yarısıdır. Alınan harçların %25’i ilgili Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliğine gelir kaydedilir.
Bu itibarla sicil işlemleri sırasında(tescil, tadil, terkin ve tasdikname verilmesi), ilgili mevzuatta öngörülen işlemlerle ilgili tahsil edilen ücretlerin elektronik ortamda yapılması gerektiği, ESBİS vasıtasıyla tahsil edilen dışında, Oda ve Birliklerde işlem yapan esnaf ve sanatkardan ek bir ücret talep edilmemesi gerektiği, aksi takdirde Oda/Birlik yönetim kurulu başkan ve üyelerinin hukuki ve cezai sorumluluğunun doğabileceğinden bu konuda daha dikkatli olunması gerekmektedir.
Öte yandan, her Meslek Kuruluşu yıllık gayri safi gelirinin %3’ünü bağlı olduğu üst kuruluşa aktarmak zorundadır. Meslek Kuruluşlarının ESBİS üzerinden gerçekleştirdiği ödemeli işlemlerde; bu pay otomatik olarak üst kuruluşun hesabına “anında” aktarılır. Diğer gelirlerden ödenmesi gereken paylar ise yılsonunda Meslek Kuruluşlarının muhasebe birimleri tarafından ilgili üst kuruluşlara aktarılmaktadır.
Yukarıda yer verilen Birlik, Federasyon ve Konfederasyon payları, sicile kayıt sırasında alınan kayıt ücretinin üst kuruluşlara düşen payları olup tahsil sırasında elektronik ortamda her bir üst kuruluşun hesabına dağıtım yapılmaktadır.
Aşağıda kalkınmada öncelikli yörede yer alan bir İlimiz örneği üzerinden 2024 yılı Kasım ayı itibariyle tescil, tadil ve terkin işlemlerinde gereken evraklar ve ödenecek ücretlere aşağıda yer verilmiştir.
1)Tescil İşlemi (yeni kayıt)
Tahsilat Dökümü
| İşlem Kalemi(TESCİL) | Alacaklı Kurum | Tutar(TL) |
| Esnaf Sicil Harcı | T. Vergi Dairesi | 1.596,40 |
| Tasdikname Harcı | T. Vergi Dairesi | 261,65 |
| Birlik Payı | T. Esnaf Ve Sanatkarlar Odaları Birliği | 29,25 |
| Birlik Kayıt Ücreti | T. Esnaf Ve Sanatkarlar Odaları Birliği | 974,85 |
| Evrak Bedeli | T. Esnaf Ve Sanatkarlar Odaları Birliği | 194,97 |
| Oda Kayıt Ücreti | T. Otel Ve Kahveciler Esnaf Odası | 944,69 |
| Gazete İlan Bedeli | Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu | 106,00 |
| Konfederasyon Payı | Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu | 37,99 |
| Federasyon Payı | Türkiye Kahveciler Kıraathaneciler Büfeciler Federasyonu | 29,25 |
| Toplam | 4.175,05 |
Kalkınmada öncelikli yöre dışında kalan İzmir gibi illerde bu bedel toplam 4.245 TL olacaktır. Aradaki 70 TL farkın sebebi ise İzmir ilinde gazete ilan ücretinin 176 TL olarak tahsil edilmesidir.
2)Tadil İşlemi (Adres, Unvan ve Ad-Soyad Değişiklikleri)
Tahsilat Dökümü
| İşlem Kalemi | Alacaklı Kurum | Tutar(TL) |
| Evrak Bedeli (Tadil) | T. Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği | 194.97 |
| Esnaf Sicil Harcı (Tadil) | T. Vergi Dairesi | 790.75 |
| Tasdikname Harcı (Tadil) | T. Vergi Dairesi | 261.65 |
| Gazete İlan Bedeli (Tadil) | Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu | 41.00 |
| Konfederasyon Payı | Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu | 6.03 |
| Toplam | 1.294,40 | |
Yine İzmir’de tadil için 1.315,40 TL alınmakta olup aradaki 21 TL gazete ücretinin İzmir’de 62 TL olmasıdır.
3)Sicil Terkin ve Meslek Terkin İşlemi
Tahsilat Dökümü
| İşlem Kalemi | Alacaklı Kurum | Tutar(TL) |
| Esnaf Sicil Harcı (Terkin) | T. Vergi Dairesi | 307.55 |
| Gazete İlan Bedeli (Terkin) | Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu | 21.00 |
| Toplam | 328.55 | |
4)Tasdikname ve Belge İşlemi
Tahsilat Dökümü
| İşlem Kalemi | Alacaklı Kurum | Tutar(TL) |
| Sicil Belge Ücreti | T. Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği | 194.97 |
| Tasdikname Harcı | T. Vergi Dairesi | 261.65 |
| Konfederasyon Payı | Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu | 6.03 |
| Toplam | 462.65 | |