Milli ekonominin ve ticaretin gereklerine ve kamu yararına uygun olarak Türkiye sınırları içinde her türlü ölçü ve ölçü aletlerinin doğru ayarlı ve uluslararası birimler sistemine uygun olarak imalini ve kullanılmasını sağlamak amacıyla 21.01.1989 tarihli Resmi Gazete’de 3516 sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu yayımlanmıştır.
Anılan Kanunun 9 uncu maddesinde gösterilen ilk, periyodik ve ani muayenelerle şikayet ve stok muayenelerinin usul ve esaslarının tespiti ve bunların kimler tarafından, ne şekilde ve ne suretle yapılacaklarını ve muayeneye tabi ölçü ve ölçü aletleri sahiplerinin veya bunları kullananların görev ve sorumluluklarını belirlemek için de 24.07.1994 tarihli Resmi Gazete’de “Ölçü ve Ölçü Aletleri Muayene Yönetmeliği” yayımlanmıştır.
Söz konusu Kanun ve Yönetmelikte birçok ölçü aleti tanımlanmış olup tartı aletleri de bunlardan birisidir. Tartı aletlerinin muayene işlemleri ile bu muayeneleri yapanların ve tartı aletlerini kullananların görev, yetki ve sorumlulukları 04.09.2013 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Tartı Aletleri Muayene Yönetmeliğinde düzenlenmiştir
Tartı Aletlerinin Periyodik Muayenesi
Tartı Aletleri Muayene Yönetmeliğine göre, tartı aletlerine ilişkin, ilk muayene, periyodik muayene, ani muayene, şikayet muayenesi, stok muayenesi şeklinde muayeneler yapılmakta ve tartı aletlerinin piyasaya arzından sonra bu Yönetmelik kapsamındaki muayene işlemlerinin yaptırılmasından kullanıcı sorumlu olmaktadır.
Periyodik muayene, iki yılda bir olmak üzere yapılan genel muayenedir. Muayene süresi, tartı aletinin damgalandığı yıldan itibaren başlanarak yıl olarak hesaplanır. Damga süresini doldurmuş tartı aletlerinin periyodik muayeneleri için, kullanıcılar tarafından sürenin dolduğu yılı takip eden yılın Ocak ayının başından Şubat ayının sonuna kadar periyodik muayene için dilekçe verilmesi gerekmektedir.
Muayene için müracaatta bulunanlara, muayene gününü belirten bir belge verilir. Grup merkezi belediye ölçüler ve ayar memurlukları muayeneler için bir program düzenler ve bu programı 31 Mart’a kadar bağlı bulunduğu il müdürlüğüne onaylatıp muayeneleri yılsonuna kadar gerçekleştirirler.
Taksilerde kullanılan ve yine bir ölçü aleti olan Taksimetre Cihazlarının periyodik muayene geçerlilik süresi ise bir yıldır. Bu nedenle taksici esnafının, her yıl (ya da tarife değişikliğinde) taksimetrelerinin periyodik muayenesini yaptırması gerekmektedir.
Takograf cihazlarının periyodik muayene geçerlilik süresi ise istisnai durumlar dışında 2 yıl olup, bu süre dolmadan Bakanlıkça yetkilendirilen muayene servislerinde muayene ve damgalarının yaptırılması zorunludur.
Diğer taraftan,Kullanımda olan elektrik ve gaz sayaçlarının periyodik muayenesi ise 10 yıl olup bunların muayenesi elektrik ve gaz sayaçlarını dağıtım ağında kullanan kurum, kuruluş ve firmalar tarafından yaptırılmaktadır. Bu aletler ilgili Firmalar tarafından tüketiciden sökülerek yerine geçerli muayenesi olan bir sayaç takılması gerekmektedir.
Ölçü aletleri için periyodik muayene başvuru yerleri
– 2 yıllık periyodik muayene süresini doldurmuş su dışındaki sıvıların miktarlarının sürekli ve dinamik ölçümü için ölçme sistemlerini (akaryakıt, likit petrol gazı ve tanker sayaçları gibi), sıkıştırılmış doğal gaz (CNG) ölçme sistemlerini, akaryakıt hacim ölçek kaplarını, motorlu taşıt lastiklerinin hava basıncı ölçümünde kullanılan cihazları, hassas kütle ölçülerini, 5 kg’dan yukarı kütle ölçülerini, demiryolu yük ve sarnıçlı vagonlarını, maksimum kapasitesi 2000 kg’ın üzerinde olan otomatik olmayan tartı aletlerini ve aks kantarlarını bulunduran kişi ve kuruluşların Türk Standartları Enstitüsü’ne,
– 2 yıllık periyodik muayene süresini doldurmuş uzunluk ölçüleri (tek parçalı ağaç metreler), akıcı maddeler için hacim ölçüleri, kuru taneli maddeler için hacim ölçüleri, 5 kg’a kadar (5 kg dâhil) hassas olmayan kütle ölçüleri, belediyelerce tespit edilecek yer ve günlerde kurulan üretici ve pazarcılar tarafından malların doğrudan tüketicilere perakende olarak satıldığı açık veya kapalı pazar yerlerinde kullanılan maksimum kapasitesi 2000 kg’a kadar (2000 kg dâhil) okuma, çıktı verebilme veya başka elektronik cihazlarla bağlantılı çalışabilme özelliğine sahip olmayan üçüncü ve dördüncü sınıf otomatik olmayan elektronik tartı aletleri ile yay ve elektronik tertibatı bulunmayan maksimum kapasitesi 2000 kg’a kadar (2000 kg dâhil) olan mekanik tartı aletlerinden; masa terazileri, asma teraziler, tek kollu kantarlar, ibreli terazileri bulunduran kişi ve kuruluşların, ölçüler ve ayar yönünden bağlı bulundukları Grup Merkezi Belediye Ölçüler ve Ayar Memurluklarına,
– 2 yıllık periyodik muayene süresini doldurmuş birinci ve ikinci sınıf otomatik olmayan tartı aletleri, tartım kapasitesi 2000 kg’a kadar olan (2000 kg dâhil) üçüncü ve dördüncü sınıf otomatik olmayan elektronik tartı aletleri ile otomatik tartı aletlerini bulunduran kişi ve kuruluşların Bakanlıkça yetkilendirilmiş muayene servislerine,
– Periyodik muayenesi her yıl yaptırılması gereken egzoz gazı emisyon ölçme cihazlarını bulunduran kişi ve kuruluşların Bakanlıkça yetkilendirilmiş muayene servislerine,
– 5 yıllık periyodik muayene süresini doldurmuş ısı sayaçlarını bulunduran kişi ve kuruluşların Bakanlıkça yetkilendirilmiş muayene servislerine,
– 2 yıllık periyodik muayene süresini doldurmuş naklimetre ve hububat muayene aletlerini bulunduran kişi ve kuruluşların ölçüler ve ayar yönünden bağlı bulundukları Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerine,
ölçü ve ölçü aletinin cinsi, markası, numarası ve kapasitesi belirtilerek 28 Şubat 2025 Cuma günü mesai saati bitimine kadar müracaat etmeleri gerekmekte olup aksi halde ölçü ve ölçü aletlerinin periyodik muayenesini yaptırmayanlar veya muayenesiz ölçü aleti kullananlar hakkında, 3516 sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu’nun ilgili maddeleri uyarınca yasal işlem yapılacaktır.
Ölçü ve ölçü aletlerinin kullanılmaması durumunda herhangi bir yasal işleme tabi tutulmasını önlemek için, ölçü aleti sahibinin bağlı bulunduğu İl Müdürlüğü’ne kapatma dilekçesi vermesi gerekmektedir.
Muayene Ücretleri
27.12.2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Ölçü ve Ölçü Aletlerinden Alınacak Muayene ve Damgalama Ücret Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”e göre 2025 yılında uygulanmak üzere, ölçü ve ölçü aletlerinden alınacak muayene ve damgalama ücretleri yeniden belirlenmiştir.
Uzun bir liste halinde belirlenen ücretlerden esnaf ve sanatkarları ilgilendiren ölçü aletleri olan otomatik olmayan tartı aletlerinde muayene ve damga bedeli 287 TL ile 11.515 TL aralığında uygulanacak olup otomatik tartı aletlerinde bu tutar 2.136 TL ile 3.558 TL arasında değişecektir. Yönetmeliğe göre, taksimetreler 572 TL’ye muayene edilecek, takograf cihazlarının muayene bedeli ise 713 TL olarak uygulanacaktır. Yine, muayene ve damgalama bedelleri, uzunluk ölçüleri için 12 TL, hacim ölçekleri için 72-216 TL, kütle ölçüleri için 72-720 TL belirlenmiştir.
Süresinde Muayene Yaptırmamanın Cezası
3516 sayılı Kanunun 14 üncü maddesine göre “d) Damgası kopmuş, bozulmuş, periyodik muayene zamanında müracaat edilmemiş veya damga süresi geçirilmiş veya damgaları iptal edilmiş ölçü ve ölçü aletlerinin kullanılması, satışa arzı veya satılması, alım satım yerlerinde bulundurulması, damgaları iptal edilmiş ölçü ve ölçü aletlerinin, tamirlerinden sonra tekrar muayene ve damga yaptırılmadan sahiplerine teslimi,” yasaklanmıştır.
Yasağa aykırılık halinde aynı Kanunun “İdari cezalar” başlıklı 15/c maddesinde düzenlenen “(…)Damgası kopmuş, bozulmuş, damga süresi geçmiş ölçü aletini kullanan kişiye, ölçü aletinin türüne ve kullanıldığı işin niteliğine göre beşyüz Türk Lirasından onbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. Ayrıca bu ölçü aletlerine el konularak mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir.”
hükmüne göre idari para cezası verilecektir.
Ayrıca, ayarının doğru olmadığını bildiği aletle ölçü yapan ve bu suretle haksız menfaat temin eden kişi, Türk Ceza Kanunu’nun dolandırıcılık suçuna ilişkin hükümlerine göre cezaya muhatap olabilecektir.
Öte yandan, 3516 sayılı Kanunda yer verilen idari para cezaları her yıl arttırılmaktadır. Konuyla ilgili Kabahatler Kanunu’nun 17 nci maddesinin yedinci fıkrası aynen;
“(7) İdarî para cezaları her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için 4.1.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilân edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanır. Bu suretle idarî para cezasının hesabında bir Türk Lirasının küsuru dikkate alınmaz. Bu fıkra hükmü, nispi nitelikteki idarî para cezaları açısından uygulanmaz.” şeklindedir.
27.11.2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 2024 yılı için yeniden değerleme oranı %43,93 olarak tespit edilmiş olup, 3516 sayılı Ölçüler ve Ayar Kanunu’nun 15 inci maddesine istinaden uygulanan idari para cezaları da bu oranda arttırılarak, 01.01.2025 tarihinden geçerli olmak üzere aşağıdaki gibi uygulanacaktır.
| Kanun Maddesi | Suç Konusu Eylem | 2024 Yılı İdari Para Ceza Miktarı (TL) | 2025 Yılı İdari Para Ceza Miktarı (TL) |
| 15/a | Bu Kanunun 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen istisna dışında, resmi ve özel sözleşmelerde, her türlü evrak, belge ve ilanlar ile miktar belirtilen etiketlerde ve kanunlara göre tutulan defterlerde uluslararası birimleri kullanmayan kişiye | 3.324 | 4.784 |
| 15/b | Yurt içinde ölçü ve ölçü aleti yapan fabrika ve imalathanelerle tamir atölyelerinde, yapılan veya tamir edilen ölçü ve ölçü aletleri için Bakanlıkça tespit edilen esaslar dahilinde ve örneğine uygun, tasdikli imalat defteri tutmayan kişiye | 8.351-83.746 | 12.019-20.535 |
| 15/c | Damgası kopmuş, bozulmuş, damga süresi geçmiş ölçü aletini kullanan kişiye, ölçü aletinin türüne ve kullanıldığı işin niteliğine göre beşyüz Türk Lirasından onbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. Ayrıca bu ölçü aletlerine el konularak mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir | 3.218 -64.352 | 4.631- 92.621 |
| 15/d | Yetkisiz olduğu halde, bu Kanun kapsamına giren ölçü aletlerinin muayenelerini veya tamir ve ayarını yapan kişiye, ikibin Türk Lirasından onbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. | 12.869-64.352 | 18.522-92.621 |
| 15/e | Ani muayenelerde veya ölçü aleti sahibi haricindeki kimselerin müracaatı üzerine yapılan şikâyet muayenelerinde ayarı doğru olmayan ölçü aletlerini kullanan kişiye, ölçü aletinin türüne ve kullanıldığı işin niteliğine göre ikiyüzyetmiş Türk Lirasından ikibinyediyüz Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir. Ayrıca bu ölçü aletlerine el konularak mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir. | 1.285-12.869 | 1.849-18.522 |
| 15/f | Ambalajında belirtilen veya yetkili makamlarca tespit edilen miktarlara uymayan bir malı üreten, satışa arzeden veya satan kişiye bin Türk Lirasından onbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. | 24.019-67.495 | 34.570-97.145 |
| 15/g | Bu Kanun hükümleri gereğince Bakanlıkça tespit edilen tarifeler üstünde ücre talep eden veya alanlara beşyüz Türk Lirasından bin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir | 8.351 -24.019 | 12.019-34.570 |
| 15/h | Ölçü aletlerinin muayenelerini veya tamir ve ayarını yapmak için Bakanlık tarafından yetkilendirilen servislerin, yetki kapsamındaki hizmetlerde ilgili kanun ve yönetmeliklere aykırı faaliyette bulunması halinde ikibin Türk Lirasından onbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. | 12.869-64.352 | 18.522-92.621 |
| 15/i | Uluslararası birimler sistemine göre yapılmamış olan veya bu sisteme göre imal edilmiş olmakla beraber nitelikleri bakımından bu Kanun hükümlerine uygun bulunmayan ölçü ve ölçü aletlerini ticaret maksadıyla imal eden, ithal eden, satan, satışa arz eden, satın alan veya bulunduran kişiye onbin Türk Lirasından ellibin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. Ayrıca bu ölçü aletlerine el konularak mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir. | 64.352-321.751 | 92.621-463.096 |
| 15/j | Damgalanmamış ölçü ve ölçü aletlerini satan, satışa arz eden veya ticari ilişkide kullanan kişiye bin Türk Lirasından onbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir. Ayrıca bu ölçü aletlerine el konularak mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir. | 6.437-64.352 | 9.264-92.621 |