Sebze ve meyveler ile arz ve talep derinliğine göre belirlenecek diğer malların ticaretinin kaliteli, standartlara ve gıda güvenilirliğine uygun olarak serbest rekabet şartları içinde yapılmasını, toptancı halleri ile pazar yerlerinin çağdaş bir sisteme kavuşturulmasını ve işletilmesini sağlamak üzere 5957 sayılı “Sebze ve Meyveler İle Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun” kabul edilmiş ve 26.03.2010 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Söz konusu 5957 sayılı Kanunun “Toptancı hallerindeki işyerleri ile pazar yerlerindeki satış yerlerinin işletilmesi”başlıklı 11/3 maddesinin değişiklik öncesindeki hali;
“(3) Pazar yerlerindeki satış yerleri tahsis yoluyla işletilir. Tahsis, satış yeri bulunmayanlara öncelik verilmek suretiyle belediye encümeni tarafından yapılır ve belediye meclisince her yıl belirlenecek tarifeye göre ücret tahsil edilir. Kapalı pazar yerlerindeki satış yerleri ile diğer yerler, belirli süreli sınırlı ayni hak tesisi yöntemi kullanılarak kiralama yoluyla da işletilebilir. Sınırlı ayni hak tesisi yöntemi ile bir pazar yerinde aynı kişiye en fazla iki satış yeri verilebilir. Sınırlı ayni hak tesisi ile tahsis ve kiralama işlemine ilişkin diğer usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir.”
şeklindedir.
Anılan Kanun maddesinin ilk halinde, pazar yerlerinde tahsis edilen tezgahların (satış yerlerinin) kiralanmasını izin verilmiştir.
Öte yandan, Pazar yerlerinin kurulması ve kapatılmasına, işleyiş, yönetim ve denetimine, üretici ve pazarcılarda aranılacak niteliklere, bunların çalışmalarına, yapacakları satışlara, haklarına, uymakla yükümlü bulundukları kurallara ilişkin usul ve esasları düzenlemek üzere Pazar Yerleri Hakkında Yönetmelik çıkarılmıştır.
Anılan Yönetmeliğin “Tanımlar” başlıklı 4 üncü maddesinde “Tahsis” 26.05.1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu uyarınca tahsil edilen işgaliye harcı karşılığında, semt ve üretici pazarlarındaki satış yerlerinin geçici olarak kullanım hakkını, “Tahsis sahibi” pazar yerlerinde adına satış yeri tahsis edilmiş olan pazarcı ve üreticileri tanımladığı belirtilmiştir.
Yönetmeliğin“Satış yerlerinin işletilmesi”başlıklı 11 inci maddesinde ise semt ve üretici pazarlarındaki satış yerlerinin tahsis yoluyla işletileceği kapalı pazar yerlerindeki satış yerleri ile diğer yerlerin, belirli süreli sınırlı ayni hak tesisi yöntemi kullanılarak kiralama yoluyla da işletilebileceği düzenlenmiştir.
Aynı Yönetmeliğe göre, lehine sınırlı ayni hak tesis edilen kişiler, satış yerlerini yapılacak sözleşmeler çerçevesinde Yönetmelikte belirlenen şartları taşıyan üçüncü kişilere kiralayabileceği gibi, kendisinin de kullanabileceği düzenlenmiş ve devamında ise kira sözleşmelerinin, ilgili belediye veya iştirakinin onayından sonra geçerli olacağı belirtilmiştir.
Değişiklikten önceki Kanun ve Yönetmeliğe göre Belediye tarafından yapılan satış yeri(tezgah) tahsisinden sonra ikinci aşamada alt kiracılık ilişkisi ve kiralamaya açıkça izin verilmiştir.
Ancak uygulamada bu hakkın kötüye kullanıldığı ve satış yerinin kullanma hakkını alanlar tarafından başkalarına daha yüksek bedellerle kiraya verildiği, bu kişiler için pazarcılık yapmak yerine kira suretiyle gelir elde etmesinin yolu açıldığı, ayrıca el değiştirme maliyetinden kaynaklı olarak ortaya çıkan maliyetin pazar yerlerindeki ürünlerin satışına yansıtıldığı için ürün fiyatlarında artışa neden olduğu anlaşılmıştır.
5957 sayılı Kanunda değişiklik öngören 2/2138 esas numaralı “Türk Ticaret Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” TBMM’de kabul edilmiş ve 29.05.2024 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Söz konusu Türk Ticaret Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 10 uncu maddesi aynen;
“Madde 10- 5957 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin üçüncü fıkrasının üçüncü, dördüncü ve beşinci cümleleri yürürlükten kaldırılmış ve altıncı fıkrasının (k) bendinde yer alan “veya kiralandığı” ibaresi ile (1) bendinde yer alan “satış yerinin” ibaresinden sonra gelen “kiralanması veya” ibaresi madde metninden çıkarılmıştır.”
şeklinde olup Teklifin kabulüyle 5957 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin 3 üncü fıkrası;
“(3) Pazar yerlerindeki satış yerleri tahsis yoluyla işletilir. Tahsis, satış yeri bulunmayanlara öncelik verilmek suretiyle belediye encümeni tarafından yapılır ve belediye meclisince her yıl belirlenecek tarifeye göre ücret tahsil edilir. (Mülga cümleler:23/5/2024-7511/10 md.)”
halini almıştır.
Türk Ticaret Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifinin Genel Gerekçesinde değişikliğin nedeni, “5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda yapılan değişiklikle kapalı pazar yerlerindeki satış yerleri ve diğer yerlerin, pazarcılara yüksek fiyatlarla kiralanmasına neden olan sınırlı ayni hak yöntemi ile kiralama usulünün kaldırılarak, pazar yerlerinde bulunan satış yerlerinin yalnızca tahsis usulü ile kullandırılması, böylece pazarcıların maliyetlerinin azaltılması amaçlanmaktadır.” şeklinde açıklanmıştır.
Sonuç olarak TBMM tarafından kabul edilen Kanun Teklifine göre, kapalı pazar yerlerindeki satış yerleri ve diğer yerlerin, pazarcılara yüksek fiyatlarla kiralanmasına neden olan sınırlı ayni hak yöntemiyle kiralama usulü kaldırılmıştır.
Yeni düzenlemeyle, pazar yerlerinde bulunan satış yerleri yalnızca tahsis usulüyle kullandırılarak tahsis yapılanların kiraya vererek yeni bir maliyet yaratması ve bu yerlerin pazarcı mesleği dışındaki kişiler tarafından yatırım aracı olarak görülmesinin engellenmesi, alt kiracılık nedeniyle ortaya çıkan artı maliyetin ürün fiyatlarının arttırmasının önüne geçilmesi ve pazar yerlerindeki satış yerlerinin asıl faaliyeti pazarcılık mesleği olan esnaflar tarafından kullanılması sağlanmış olacaktır.